۱۰ چالش رایج تربیتی در کودکان
نافرمانی کودکان رفتاری رایج است و اغلب برای جلب توجه می‌شود.واکنش‌های شدید والدین می‌تواند مشکل را تشدید کند. راهکار مناسب، برخورد آرام، قوانین مشخص و تشویق رفتارهای مثبت است.
۱۰ چالش رایج تربیتی در کودکان
تربیت کودکان یکی از مهم‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین وظایف والدین است که با چالش‌های متعددی همراه است. از لجبازی و نافرمانی گرفته تا مشکلات خواب و مدیریت احساسات، هر مرحله از رشد کودک می‌تواند مسائل منحصربه‌فردی را به همراه داشته باشد. این چالش‌ها نه‌تنها نیازمند صبر و آگاهی والدین هستند، بلکه به رویکردهای تربیتی متناسب با نیازهای کودک و شرایط خانواده نیز وابسته‌اند. با درک این موانع و به‌کارگیری روش‌های مؤثر، می‌توان به رشد سالم عاطفی، اجتماعی و ذهنی کودکان کمک کرد.
حل معضل چالش های تربیتی کودک و راهکارهای مؤثر از دید متخصصان روانشناسی
1.زورگویی به دیگران
کودک دو ساله‌ای در صورت نگرفتن خواسته‌اش، به برادر بزرگ‌ترش حمله می‌کند، او را می‌زند یا اشیا را پرت می‌کند. والدین با وجود تلاش‌هایی مانند وقفه‌ٔ تربیتی، گرفتن اسباب‌بازی و حتی تنبیه فیزیکی سبک، نتیجه‌ای نگرفته‌اند و نگران تأثیر این رفتار بر نوزاد خانواده هستند.
راهکارهای پیشنهادی متخصصان:
- بر رفتار مثبت تمرکز کنید: واکنش‌های خشونت‌آمیز شما مثل زدن به باسن، پیام اشتباهی به کودک می‌دهد. او یاد می‌گیرد برای رسیدن به خواسته‌اش، می‌توان از قدرت بدنی استفاده کرد.
- برچسب نزنید: کودک “خوب” یا “بد” وجود ندارد؛ این برچسب‌ها رفتار را تثبیت می‌کنند.
- ریشه‌یابی کنید: کودکان دو ساله عمدی رفتار نمی‌کنند. تکانه‌ها را کنترل نمی‌کنند و حضور نوزاد جدید می‌تواند حسادت را تشدید کند.
- پیشگیری و آموزش: نشانه‌های آغاز پرخاشگری (مثل دندان‌قروچه) را بشناسید و کودک را پیش از رفتار اشتباه، از موقعیت دور کنید. همچنین، با کودک بزرگ‌تر درباره قاطعیت صحبت کنید.
- رفتار برابر با هر دو فرزند: از ساختن نقش قلدر/قربانی خودداری کنید. اگر دعوا شد، هر دو باید جدا شوند تا آرام بگیرند.
- درک احساسات: به کودک نشان دهید که خشمش را درک می‌کنید، اما اجازه‌ی آسیب زدن ندارد. راه‌های ایمن برای تخلیه خشم به او بیاموزید، مانند ضربه زدن به بالش یا فریاد زدن در فضای باز.
2.بی‌توجهی به حرف والدین
کودک هفت‌ساله‌ام باهوش و پرانرژی است، اما تمرکز کمی دارد. برای کارهای ساده‌ای مثل لباس پوشیدن، مسواک زدن یا آماده شدن برای خواب، باید چندین بار تذکر بدهم و همراهش باشم. هر روز همین داستان تکرار می‌شود و اغلب با سروصدا و درگیری همراه است. یادآوری، انحراف ذهن از فعالیت قبلی و حتی تنبیه هم مؤثر نبوده‌اند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- به‌جای تکرار، ساختار بدهید: فهرستی تصویری یا نوشتاری از کارهای روزانه تهیه کنید. از کودک بخواهید خودش آن را تهیه کرده و مسئولیت پیگیری آن را بر عهده بگیرد. فقط بپرسید: «لیستت رو چک کردی؟»
- با کودک همفکری کنید: در زمان آرام، درباره راه‌حل‌های بهتر با هم صحبت کنید. از او بپرسید: «چطور می‌تونیم کاری کنیم صبح راحت‌تر آماده شی؟»
- مقدمات را از قبل آماده کنید: لباس، مسواک، کیف و کفش را شب قبل آماده کنید تا صبح‌ها وقت کمتری صرف شود.
- تایمر بگذارید و زمان را مدیریت کنید: تایمر کمک می‌کند مسئولیت‌پذیر شود. به‌جای تذکر مداوم، زمان مشخصی برای هر کار تعیین کنید. اگر دیر شد، بگذارید پیامد طبیعی را تجربه کند، مثلاً پوشیدن لباس در ماشین.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD یا Attention Deficit Hyperactivity Disorder) یکی از رایج‌ترین اختلالات روانی در میان کودکان است که گاهی تا بزرگسالی نیز تداوم می‌یابد. تست ADHD رایگان کودکان (بیش فعالی) برای ارزیابی بیش‌فعالی، بی‌توجهی و تکانش‌گری طراحی شده و معمولاً توسط والدین، معلمان یا خود کودک تکمیل می‌شود.
3.دروغ‌گویی به دوستان
پسرم برای جلب توجه، دروغ‌هایی می‌گوید که واقعیت ندارند (مثلاً داشتن کمربند مشکی یا نوازندگی گیتار) و من نگرانم که دوستانش را از دست بدهد.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- به‌جای سرزنش، همدلی کنید: نشان دهید رؤیای او را می‌فهمید و به جای سرکوب، کمکش کنید اهداف خیالی را به واقعیت نزدیک کند.
- اعتمادبه‌نفس او را تقویت کنید: روی توانایی‌های واقعی‌اش تمرکز کنید و به او بگویید همان‌طور که هست دوستش دارید.
- اجازه دهید تجربه کند: اگر لازم شد، خودش بفهمد که لاف‌زدن اثر منفی دارد؛ بعضی درس‌ها را باید با تجربه آموخت.
4.سرپیچی مداوم
پسر سه‌ساله‌ام کارهایی را که به او گفته‌ایم انجام ندهد، عمداً انجام می‌دهد و در برابر خواسته‌هایمان واکنش‌های شدید نشان می‌دهد.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- انتظارات را واضح بگویید: کوتاه، ساده و با قاطعیت توضیح دهید چه رفتاری قابل قبول نیست و پیامدش چیست.
- انتخاب بدهید: به‌جای زور، دو گزینه‌ی منطقی به او پیشنهاد دهید تا حس کنترل داشته باشد.
- با او همکاری کنید: به‌جای جنگ قدرت، با هم راه‌حل پیدا کنید. مثلاً بپرسید: «دوست داری دوباره امتحان کنی؟»
- همدلانه نه بگویید: احساسش را درک کنید اما قاطع بمانید. بگویید: «می‌دونم اون خوراکی رو میخوای، اما الان وقتشه نه.»
فرزندت شیطونه؟ میخوای با بهترین روش های تربیتی آشنا شی؟ فقط کافیه روی لینک کلینیک آنلاین رابینیا کلیک کنی و وقت مشاوره کودک و نوجوان بگیری با بهترین روانشناسای سراسر کشور!
5.زدن دیگران
پسر شش‌ساله‌ام وقتی ناراحت می‌شود، دیگران را می‌زند؛ حتی من یا خواهر کوچک‌ترش را. نگرانم که رفتارش به دیگران آسیب بزند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- از تنبیه بدنی اجتناب کنید: زدن باعث بدتر شدن رفتار می‌شود، نه اصلاح آن.
- احساساتش را به کلام تبدیل کنید: یادش بدهید به‌جای کتک زدن، با کلمات نیازش را بیان کند.
- الگوی تخلیه سالم ارائه دهید: مثل استفاده از کیسه بوکس یا گفتن «من ناراحتم چون…»
- قاطع ولی با محبت باشید: پیامدها را روشن توضیح دهید و همراه پدرش سیاست خانواده را اعلام کنید.
6.پریدن وسط صحبت تلفنی
پسر سه‌ساله‌ام هنگام مکالمات کوتاه تلفنی (مثل وقت گرفتن از پزشک)، با سر و صدا و بازی‌های پر سروصدا تلاش می‌کند توجه ما را جلب کند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- جدایی فیزیکی ایجاد کنید: هنگام تماس، در حالی‌که مشغول است، به اتاقی دیگر بروید. ابتدا ممکن است بی‌تابی کند، اما کم‌کم صبر را یاد می‌گیرد.
- صبر کردن را آموزش دهید: با اشاره، تماس چشمی یا علامت «یک لحظه صبر کن» حضورش را تأیید کنید. از تایمر یا ساعت شنی کمک بگیرید.
- جعبه مخصوص تماس تهیه کنید: وسایل جذابی را که فقط هنگام تماس استفاده می‌شوند، در آن بگذارید. در انتخاب وسایل از خودش کمک بگیرید.
- او را درگیر حل مسئله کنید: بپرسید: «وقتی من پای تلفنم، تو چی کار میکنی؟» تا خودش راه حل پیدا کند و همکاری‌اش تقویت شود.
- پایداری کلید موفقیت است: هر روشی را که انتخاب می‌کنید، مدتی ادامه دهید. اغلب قبل از بهتر شدن اوضاع، اوضاع کمی بدتر می‌شود.
7. گستاخی کودک
پسر پنج‌ساله‌ام گاهی مؤدب و برازنده است، اما وقتی تذکر می‌گیرد، شروع به فحاشی، حاضرجوابی و رفتارهای بی‌احترام می‌کند. راهکارهایی مثل وقفه، گرفتن وسایل یا زدن اثر ماندگاری نداشته‌اند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- رفتار را برچسب بزنید و متوقف کنید، آرام ولی قاطع بگویید: «این حرف بی‌احترامیه، وقتی محترمانه حرف زدی ادامه می‌دیم.»
- پیامد مشخص تعیین کنید: اگر بی‌احترامی ادامه داشت، پیامدی مرتبط مانند تکرار جمله مؤدبانه یا وقفه با تایمر اجرا کنید.
- رفتار مؤدبانه را تشویق کنید: هر وقت مؤدبانه حرف زد، بلافاصله تشویقش کنید تا رفتار مثبت تقویت شود.
- درگیر جنگ قدرت نشوید: با آرامش محدودیت را اعمال کنید و اجازه ندهید با گستاخی، کنترل شرایط را به دست بگیرد.
- سؤال بپرسید، نه دستور: به‌جای «اسباب‌بازی‌ها رو جمع کن»، بپرسید: «وقتی بازیت تموم شد، اسباب‌بازی‌هات کجا می‌رن؟»
- احساسات را ببینید، نه فقط رفتار را: بگویید «می‌دونم عصبانی هستی. وقتی آروم شدی می‌خوام بیشتر بدونم چی اذیتت کرده.»
- شوخی مثبت استفاده کن: طنز نرم می‌تونه فضا رو سبک‌تر کنه و تنش رو کم کنه.
8. عدم همکاری کودک
پسر سه‌ساله‌ام وقتی کاری را نمی‌خواهد انجام دهد، مثل جمع‌کردن اسباب‌بازی یا رفتن از پارک، طوری رفتار می‌کند که انگار اصلاً نشنیده! اما کلمه‌هایی مثل «شکلات» را فوری می‌شنود.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- درخواست را ساده و مستقیم بگو: با تماس چشمی و لمس آرام، درخواست خود را واضح بیان کنید: «وقت رفتنه. لطفاً بیا.»
- پیش‌بینی و آماده‌سازی: قبل از ترک پارک بگویید: «پنج دقیقه دیگه می‌ریم. بعد از یه بار سرسره، خداحافظی می‌کنیم.»
- انتخاب محدود بده: «میخوای خودت بری سمت ماشین یا دست منو بگیری؟»
- واکنش قاطع و فوری: اگر گوش نداد، با آرامش دستش را بگیرید و همراهش بروید، بدون بحث و تکرار زیاد.
- رفتار درست را تشویق کن: هر زمان همکاری کرد، سریعاً تحسینش کن: «آفرین که گوش دادی و اومدی پیشم.»
9. بی‌تفاوتی نسبت به تنبیه
یکی از دوقلوهایم به تنبیه اهمیتی نمی‌دهد. محروم کردن یا داد زدن تأثیر ندارد و رفتار نامناسبش ادامه دارد. تعیین عواقب کردم داد زدم سرش اما احساس می‌کنم هیچ مجازاتی تأثیر ندارد و این مرا از عصبانیت دیوانه می‌کند.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- درخواست، نه دستور: به‌جای گفتن «تمیزش کن»، بگو: «میخوای چطوری تمیزش کنیم؟ با دستمال یا جارو؟»
- با عشق و ارتباط شروع کن: اول با او ارتباط بگیر، سپس اصلاح کن. بغلش کن و بعد راه‌حل بخواه.
- پاداش مشروط بده: «بله، بستنی می‌تونی بخوری؛ اول باید اسباب‌بازی‌هاتو جمع کنی.»
- تشویق کن، نه فقط تذکر: هر رفتار مثبتی را سریعاً تحسین کن تا احساس ارزشمند بودن کند.
10. ناله و شکایت‌های بی‌وقفه
پسر پنج‌ساله‌ام به‌محض ناراحتی یا خستگی، شروع به ناله و نق زدن می‌کند. صدایش واقعاً آزاردهنده است و بی‌وقفه تکرار می‌شود. درخواست صحبت کردم با صدای معمولی فرستادم او را به اتاقش برای آرام شدن توضیح این‌که من نمی‌توانم حرفش را بفهمم. در کوتاه‌مدت می‌توانم او را وادارم از نالیدن دست بردارد، اما همیشه دوباره برمی‌گردد. نالیدن او شوهرم را دیوانه می‌کند و صدایش باعث می‌شود که من بخواهم سر خود را به دیوار بکوبم.
راهکارهای پیشنهادی کارشناسان:
- ناله‌ها را نادیده بگیر، نه تسلیم: با اولین ناله بگو: «با صدای معمولی بگو چی میخوای.» اگر ادامه داد، بی‌توجهی کن.
- وقفه را اجرا کن: اگر ناله ادامه داشت، با آرامش او را به اتاقش بفرست و تایمر بگذار تا پیامد را بفهمد.
- نشانه تعیین کن: با کمک خودش، علامتی مثل دست روی گوش گذاشتن تعیین کنید تا با شوخی یادآور شوید که فقط به صدای عادی گوش می‌دهید.
- درک پشت رفتار: گاهی ناله‌ها از خستگی یا تغییرات رشدی می‌آیند. در مواقع خاص با آغوش و آرامش، بدون بحث کمکش کن.
موضوع تربیت فرزند گستره‌ای وسیع و عمیق دارد. منابع و مقالات فراوانی در فضای مجازی موجود است که می‌توانید از محتوای آن‌ها بهره‌مند شوید. با این حال، پیشنهاد می‌کنیم تربیت فرزند را به‌مثابه سفری ارزشمند و سرشار از شادی در نظر بگیرید که هدف نهایی آن، پرورش انسانی سالم، مسئول و موفق است.
تست رایگان سبک های فرزندپروری بامریند تستیه که می‌تونه ذره‌ذره‌ی تربیت فرزند زیر ذره‌بین بذاره کلیک کن و واردش شو!
