هالوسینیشن وقتی بین توهم و واقیعت مرزی نیست
هالوسینیشن یا توهم، تجربه دیدن، شنیدن یا حس کردن چیزی است که واقعی نیست و درک فرد از واقعیت را مختل می‌کند.
هالوسینیشن وقتی بین توهم و واقیعت مرزی نیست
توهم یا هالوسینیشن به تجربه‌های حسی و ادراکی نادرستی گفته می‌شود که ممکن است فرد در حواس پنج‌گانه خود تجربه کند. افرادی که دچار توهم می‌شوند، چیزهایی را می‌بینند یا می‌شنوند که در واقعیت وجود ندارند و دیگران وجود آن‌ها را تأیید نمی‌کنند. توهمات یکی از نشانه‌های کلیدی اختلالات روان‌پریشی به شمار می‌روند. در این نوشته، شما را با توهمات و روش‌های درمان آن آشنا می‌کنم.
توهم به معنای ادراک نادرستی است که در آن شما شخص، شیء یا رویدادی را حس می‌کنید که در واقعیت وجود ندارد یا رخ نداده است. گاهی ممکن است متوجه شوید که دچار توهم شده‌اید، اما در مواردی دیگر، ممکن است تصورات خود را کاملاً واقعی بدانید. تجربه توهمات نه تنها بر کیفیت زندگی شما تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند روابط شما با دیگران را نیز مختل کند.
ایلوژن و هالوسینیشن
توهم به معنای ادراک نادرست و متفاوت حسی است که باعث می‌شود اشیا یا چیزهایی به‌صورت غیرواقعی و اشتباه درک شوند. این پدیده به سه شکل ظاهر می‌شود: ایلوژن (illusion)، هالوسینیشن (hallucination) و دلوژن (delusion). در این بلاگ، قصد داریم درباره ایلوژن و هالوسینیشن صحبت کنیم که هر یک انواع مختلفی دارند. برخی بیماران صداهایی را می‌شنوند که در محیط اطرافشان وجود ندارد یا احساسات عجیبی مانند خارش مغز دارند یا چیزهایی را می‌بینند که واقعی نیستند، مانند مشاهده اشخاص، موجودات عجیب یا حتی انسان‌هایی که وجود ندارند.
گاهی اوقات، اگر فرد متوجه شود که دچار توهم شده است، این توهمات به‌سرعت از بین می‌روند. به حالتی که فرد توهم را تجربه می‌کند و همزمان از غیرواقعی بودن آن آگاه است، شبه‌توهم گفته می‌شود. این توهمات ممکن است ناشی از عوامل خارجی مانند مصرف مواد یا عوامل داخلی و مغزی بدون هیچ محرک خارجی باشند. عوامل مختلفی مانند بیماری‌های روانی خاص، آسیب‌های مغزی یا مصرف برخی داروها می‌توانند این حالات را ایجاد کنند.
هالوسینیشن یا توهم (hallucination) چیست؟
هالوسینیشن یا توهم به خطا و اشتباهی در ادراک و حواس گفته می‌شود که به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند و هیچ محرک خارجی ندارد. اگرچه هنوز دلیل علمی دقیقی برای آن مشخص نشده است، اما عواملی مانند بیماری‌های روانی خاص، قطع مصرف مواد مخدر یا برخی اختلالات می‌توانند باعث بروز آن شوند. توهمات ممکن است برای هر یک از حواس پنج‌گانه رخ دهند و هر کدام دلایل و علائم خاص خود را دارند.
این توهمات می‌توانند برای خود فرد و دیگران خطراتی ایجاد کنند. برای مثال، فردی که در حال رانندگی است و ناگهان چیزی را جلوی خود تصور می‌کند که وجود ندارد، ممکن است باعث تصادف یا حوادث جبران‌ناپذیری برای خود و دیگران شود. از آنجا که در این مورد فرد چیزی مصرف نکرده و از توهم خود آگاه نیست، هالوسینیشن خطرناک‌تر از ایلوژن است.
ایلوژن یا خطای ادراکی (illusion) چیست؟
ایلوژن یا خطای ادراکی، همان‌طور که توضیح داده شد، شامل خطاهایی در ادراک و حواس فرد است که واقعیت ندارند و کاملاً از ذهن او سرچشمه می‌گیرند. نکته مهم این است که ایلوژن معمولاً با مصرف برخی داروها یا مواد مخدر مانند LSD، DMT، سیلوسایبین‌ها یا مصرف بیش از حد ماری‌جوانا ایجاد می‌شود. برخی افراد از تجربیاتی مانند شنیدن رنگ‌ها، دیدن صداها یا احساس اشیایی که وجود خارجی ندارند، صحبت می‌کنند.
همچنین ممکن است افراد یا موجوداتی را ببینند که واقعی نیستند. این مواد مخدر می‌توانند به مغز آسیب برسانند، به‌طوری که فرد حتی مدت‌ها پس از مصرف ممکن است برای مدت کوتاهی این حس‌ها را تجربه کند. در این حالت، چون فرد موادی مانند دارو یا مواد مخدر مصرف کرده است، گاهی از توهم خود آگاه است و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، شبه‌توهم را تجربه می‌کند.
تفاوت ایلوژن و هالوسینیشن چیست؟
همان‌طور که اشاره شد، ایلوژن به دلیل مصرف دارو، مواد مخدر یا تداخلات دارویی ایجاد می‌شود، اما هالوسینیشن بدون مصرف هیچ ماده‌ای رخ می‌دهد و می‌تواند ناشی از اختلالات یا بیماری‌های خاصی باشد. ساده‌ترین مثال این است که افرادی که به‌طور مکرر مواد توهم‌زا مصرف می‌کنند، در زمان مصرف دچار توهماتی می‌شوند که به آن ایلوژن می‌گویند.
اما زمانی که فرد تصمیم به ترک و قطع مصرف می‌گیرد، ممکن است باز هم دچار توهماتی شود. چون این توهمات بدون مصرف ماده‌ای ایجاد شده و صرفاً به دلیل آسیب‌های مغزی رخ می‌دهد، به آن هالوسینیشن می‌گویند. در موارد ایلوژن، به دلیل آگاهی از مصرف ماده، کنترل آن آسان‌تر است، اما هالوسینیشن با مشاوره‌های روان‌شناختی و روان‌پزشکی قابل تشخیص است و فرد می‌تواند توانایی تشخیص واقعیت از توهم را به دست آورد.
انواع توهمات (hallucinations) چیست؟
👂توهمات شنوایی: این‌ها شایع‌ترین نوع توهمات هستند. شامل شنیدن صداهایی است که واقعی نیستند، مانند موسیقی، صدای قدم‌ها یا بسته شدن درها. برخی افراد صداهایی می‌شنوند در حالی که کسی صحبت نکرده است. این صداها ممکن است مثبت، منفی یا خنثی باشند و گاهی دستور انجام کاری را می‌دهند که ممکن است به خود یا دیگران آسیب برساند.
👁️توهمات بینایی: این توهمات شامل دیدن چیزهایی است که واقعی نیستند، مانند اشیا، اشکال، افراد، حیوانات یا نورها.
🖐️توهمات لمسی: این توهمات باعث می‌شوند حس لمس یا حرکت در بدن خود را احساس کنید که واقعی نیست. ممکن است احساس کنید حشرات روی پوست شما می‌خزند یا اندام‌های داخلی‌تان در حال حرکت هستند.
👃توهمات بویایی: این توهمات شامل تجربه بوهایی است که وجود ندارند یا دیگران نمی‌توانند آن‌ها را حس کنند.
👅توهمات چشایی: این توهمات باعث ایجاد طعم‌هایی می‌شوند که اغلب عجیب یا ناخوشایند هستند. توهمات چشایی (اغلب با طعم فلزی) در افراد مبتلا به صرع نسبتاً شایع هستند.
✨توهمات حضور: این توهمات باعث می‌شوند احساس کنید کسی در اتاق با شماست یا پشت سرتان ایستاده است.
🧠توهمات حس عمقی: این توهمات باعث می‌شوند فکر کنید بدنتان در حال حرکت است، مانند پرواز یا شناور بودن، در حالی که این‌طور نیست.
انواع توهمات مرتبط با خواب
⚠️توهمات هنگام بیداری (هیپنوپمپیک): این توهمات هنگام بیدار شدن از خواب رخ می‌دهند. برای اکثر افراد، این توهمات طبیعی تلقی می‌شوند و جای نگرانی ندارند. این توهمات ممکن است در افراد مبتلا به برخی اختلالات خواب شایع‌تر باشند.
⚠️توهمات هنگام به خواب رفتن (هیپناگوژیک): این توهمات هنگام به خواب رفتن رخ می‌دهند. معمولاً کوتاه‌مدت هستند و حدود ۸۶٪ آن‌ها بینایی هستند. افراد معمولاً الگوها و اشکال متحرک یا تصاویر واضحی از چهره‌ها، حیوانات یا صحنه‌ها می‌بینند. این توهمات معمولاً جای نگرانی ندارند.
هر آدمی یه ترکیب خاص از تیپ‌های شخصیتی داره با یه کلیک روی لینک تست رایگان شخصیت مرزی (BPI) میفهمی چه تبپ شخصیتی داری!
تفاوت بین توهم و خطای دید چیست؟
توهمات ادراکی هستند که بر اساس ورودی‌های حسی نیستند، در حالی که خطاهای دید، تفسیرهای نادرست از ورودی‌های حسی هستند. به عبارت دیگر، توهمات شامل تجربه چیزی هستند که وجود ندارد.
خطای دید زمانی رخ می‌دهد که شما چیزی واقعی در محیط خود را به اشتباه تفسیر کنید. برای مثال، ممکن است یک کیسه سیاه روی طاقچه پنجره را با یک گربه سیاه اشتباه بگیرید. با بررسی بیشتر، متوجه می‌شوید که این یک کیسه است و نه گربه. این یک خطای دید است.
فرق هذیان، دلیریوم، توهم و ایلوژن چیست
| اصطلاح | تعریف | تفاوت کلیدی | مثال |
|---|
| هذیان (Delusion) | باور غلط و ثابتی که فرد علی‌رغم وجود شواهد مخالف، به آن اعتقاد دارد. | یک باور اشتباه که منطقی قابل اصلاح نیست. | فردی فکر می‌کند که همسرش قصد مسموم کردن او را دارد، حتی اگر شواهدی برعکس وجود داشته باشد. |
| دلیریوم (Delirium) | اختلال ناگهانی در وضعیت ذهنی، توجه و هوشیاری که طی چند ساعت تا چند روز رخ می‌دهد. | تغییر سریع در هوشیاری همراه با علائم جسمی مانند تب، تغییر ضربان قلب و اختلال خواب. | پدربزرگ که ساعتی پیش سالم بود، ناگهان گیج می‌شود، تب دارد و جملات نامفهومی می‌گوید. |
| توهم (Hallucination) | تجربه حسی نادرست بدون وجود محرک واقعی در محیط. | فرد چیزی را حس می‌کند (می‌بیند، می‌شنود، لمس می‌کند) که اصلاً وجود ندارد. | فردی صداهایی می‌شنود که هیچ‌کس دیگری نمی‌شنود، یا سایه‌هایی می‌بیند که وجود ندارند. |
| ایلوژن (Illusion) | سوء تعبیر یک محرک واقعی در محیط. | یک چیز واقعی وجود دارد، اما فرد آن را اشتباه درک می‌کند. | در تاریکی طناب را مار می‌پنداریم، یا حرکت پرده را حضور فرد تعبیر می‌کنیم. |
چگونه بفهمیم که دچار توهم شده‌ایم؟
ممکن است هنگام تجربه توهم، آگاه باشید که آن‌ها واقعی نیستند. برای مثال، برخی از افرادی که در سوگ از دست دادن عزیزی هستند، ممکن است لحظه‌ای صدای عزیز از دست‌رفته‌شان را بشنوند یا او را ببینند، اما می‌دانند که آنچه می‌شنوند یا می‌بینند غیرممکن است.
اکثر افراد همچنین می‌توانند تشخیص دهند که توهماتی که هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن رخ می‌دهند، واقعی نیستند. در این موارد، می‌توانید از نشانه‌های محیطی و زمینه‌ای استفاده کنید تا متوجه شوید آنچه «تجربه» می‌کنید واقعی نیست. با این حال، برخی افراد متوجه نمی‌شوند که دچار توهم هستند. این در شرایط مزمن مانند اسکیزوفرنی و زوال عقل شایع‌تر است.
علل احتمالی توهمات چیست؟
📌علل موقتی
📌برخی شرایط سلامت روان
📌برخی بیماری‌های عصبی
📌عوارض جانبی برخی داروها
علل موقتی توهمات
❌به خواب رفتن یا بیدار شدن
❌تحت تأثیر الکل یا برخی مواد مخدر مانند ماری‌جوانا، مواد توهم‌زا (LSD و PCP)، کوکائین، آمفتامین‌ها، هروئین یا کتامین
❌تب بالا، به‌ویژه در کودکان و افراد مسن
❌کم‌آبی شدید
❌کمبود خواب
❌میگرن
❌تروما
❌درد شدید
❌سوگ
❌عفونت‌هایی مانند عفونت ادراری، به‌ویژه در افراد مسن
❌بهبود از بیهوشی پس از جراحی یا یک روش پزشکی
تجربه توهم به این روش‌ها معمولاً جای نگرانی ندارد. با این حال، اگر مشکل پزشکی حادی مانند عفونت یا تب باعث آن‌ها شده باشد، مهم است که برای درمان مشکل به پزشک مراجعه کنید.
شرایط سلامت روان که ممکن است باعث توهم شوند
اسکیزوفرنی اصلی‌ترین بیماری سلامت روان است که باعث توهم می‌شود. اسکیزوفرنی به یک بیماری واحد و طیفی از بیماری‌های مرتبط با روان‌پریشی اشاره دارد. این‌ها شرایطی هستند که فرد نوعی «قطع ارتباط» با واقعیت (روان‌پریشی) را تجربه می‌کند که می‌تواند شامل توهمات باشد.
شرایطی که در طیف اسکیزوفرنی قرار دارند و ممکن است باعث توهم شوند عبارتند از:
⛔اسکیزوفرنی
⛔اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (که همچنین در دسته اختلالات شخصیت قرار می‌گیرد)
⛔اختلال هذیانی
⛔اختلال روان‌پریشی کوتاه‌مدت
⛔اختلال اسکیزوفرنی‌فرم
⛔اختلال اسکیزوافکتیو
شنیدن صداها شایع‌ترین نوع توهم در افراد مبتلا به این شرایط سلامت روان است.
سایر شرایط سلامت روان که ممکن است باعث توهم شوند عبارتند از:
⛔اختلال دوقطبی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در دوره‌های افسردگی شدید یا شیدایی شدید توهم را تجربه کنند.
⛔افسردگی اساسی با ویژگی‌های روان‌پریشی (افسردگی روان‌پریشی): اختلال افسردگی اساسی (MDD) با ویژگی‌های روان‌پریشی نوع خاصی از بیماری افسردگی است که در آن اختلال خلقی با هذیان‌ها، توهمات یا هر دو همراه است.
تفاوت بین توهم و هذیان چیست؟
توهم یک تجربه حسی است که شامل دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن یا احساس چیزی است که وجود ندارد.
هذیان‌ها باورهای تزلزل‌ناپذیری به چیزی هستند که حقیقت ندارد. برای مثال، فرد ممکن است فکر کند قدرت‌های خاصی دارد یا در حال مسموم شدن است، با وجود شواهد قوی که نشان می‌دهد این باورها درست نیستند.
بیماری‌های عصبی که ممکن است باعث توهم شوند
🧠بیماری پارکینسون: این بیماری باعث تخریب بخشی از مغز شما می‌شود و با گذشت زمان علائم شدیدتری ایجاد می‌کند. حدود ۲۰٪ تا ۴۰٪ از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون توهم یا هذیان را تجربه می‌کنند. این ممکن است به دلیل عوارض جانبی داروها یا زوال عقل نیز باشد.
یک دنیای جدید از اطلاعات منتظرته! برای کشف بیشتر، روی لینک دوره آموزشی کار درمانی و بیماری پارکینسون کلیک کن.
🧠بیماری آلزایمر: حدود ۱۳٪ از افراد مبتلا به بیماری آلزایمر توهم را تجربه می‌کنند. توهمات ناشی از تغییرات در مغز هستند که از این بیماری ناشی می‌شوند.
🧠زوال عقل با اجسام لویی: این بیماری شامل تجمع توده‌های پروتئینی به نام اجسام لویی در سلول‌های عصبی مغز شما است. اجسام لویی به سلول‌های عصبی آسیب می‌رسانند. این بیماری می‌تواند باعث توهم شود که معمولاً از نوع بینایی هستند و ممکن است یکی از اولین نشانه‌های زوال عقل با اجسام لویی باشد.
🧠صرع: افرادی که صرع دارند و بخشی از مغز به نام لوب تمپورال درگیر آن است، ممکن است توهمات را تجربه کنند که معمولاً از نوع بویایی هستند.
🧠نارکولپسی: این یک اختلال عصبی است که توانایی مغز شما را در کنترل خواب و بیداری تحت تأثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب درست قبل از به خواب رفتن (توهمات هیپناگوژیک) یا بلافاصله پس از بیدار شدن (توهمات هیپنوپمپیک) توهم را تجربه می‌کنند.
🧠سندرم شارل بونه: باعث می‌شود فردی که بینایی‌اش شروع به کاهش کرده است، توهمات بینایی را تجربه کند. این بیماری فقط توهمات بینایی ایجاد می‌کند. بیماری‌های لاعلاج مانند نارسایی کبد، نارسایی کلیه، مرحله سوم HIV/AIDS و سرطان مغز همگی می‌توانند باعث توهم شوند.
داروهایی که می‌توانند باعث توهم شوند
بسیاری از داروهای تجویزی ممکن است به طور گاه‌به‌گاه به عنوان عارضه جانبی باعث توهم شوند یا توهمات را تشدید کنند. افراد مسن ممکن است به دلیل حساسیت بیشتر به داروها در معرض خطر بیشتری باشند.
توهمات ناشی از داروها ممکن است وابسته به دوز باشند و معمولاً با قطع مصرف دارو متوقف می‌شوند. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما بهترین منبع اطلاعات درباره عوارض جانبی داروها است. هرگز بدون مشورت با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود مصرف دارو را متوقف نکنید.
هالوسینیشن یا توهمات چگونه درمان می‌شوند؟
درمان توهمات به علت آن‌ها بستگی دارد. توهمات ناشی از شرایط موقتی مانند تب بالا، کم‌آبی شدید یا عفونت، با درمان بیماری زمینه‌ای برطرف می‌شوند. برخی داروها و درمان‌ها ممکن است به کاهش توهمات در افراد مبتلا به شرایط مزمن کمک کنند، از جمله:
✅داروهای ضد روان‌پریشی معمولی (نسل اول) و غیرمعمولی (نسل دوم): این داروها ممکن است دفعات و شدت توهمات را در افراد مبتلا به اختلالات طیف اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و افسردگی اساسی با ویژگی‌های روان‌پریشی کاهش دهند.
✅تحریک مغناطیسی مکرر مغز (RTMS): این روش ممکن است توهمات شنوایی را که به داروهای ضد روان‌پریشی پاسخ نمی‌دهند، کاهش دهد.
این داروها ممکن است روان‌پریشی (توهمات و/یا هذیان‌ها) را در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، پارکینسون و زوال عقل با اجسام لویی کاهش دهند. مهارکننده‌های استیل‌کولین‌استراز گروهی از داروها هستند که تجزیه طبیعی استیل‌کولین را، که یک انتقال‌دهنده عصبی در سیستم عصبی محیطی و مرکزی است، متوقف می‌کنند.
آیا می‌توان از توهمات پیشگیری کرد؟
اگرچه نمی‌توان از همه توهمات پیشگیری کرد، برخی استراتژی‌ها را می‌توان در خانه به کار برد که ممکن است به کاهش دفعات آن‌ها در برخی افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی که باعث توهم می‌شوند، کمک کند، از جمله:
✔️داشتن نور مناسب و مشارکت در فعالیت‌های محرک در عصرها
✔️بررسی صداهایی که ممکن است به اشتباه تفسیر شوند، مانند صدای تلویزیون یا یک دستگاه
✔️بررسی و اصلاح نورپردازی که سایه‌ها، بازتاب‌ها یا تحریف‌هایی ایجاد می‌کند
✔️پوشاندن آینه‌ها با پارچه یا برداشتن آن‌ها اگر فرد فکر می‌کند به یک غریبه نگاه می‌کند
اگر برای درمان توهمات دارو مصرف می‌کنید، مهم است که دارو را ادامه دهید مگر اینکه ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی شما دستور دیگری بدهد. توقف ناگهانی دارو می‌تواند باعث تشدید توهمات شود.
چگونه می‌توانم به کسی که دچار توهم است کمک کنم؟
موقعیت را ارزیابی کنید و مشخص کنید که آیا توهم برای فرد یا شما مشکلی ایجاد می‌کند. اگر توهم باعث ناراحتی فرد یا منجر به انجام کار خطرناکی شود، با آرامش و به سرعت با کلمات اطمینان‌بخش و لمس آرامش‌بخش واکنش نشان دهید. با فرد درباره آنچه تجربه می‌کند بحث نکنید. اگر رفتار او در پاسخ به توهم خطرناک نیست، ممکن است نیازی به مداخله نداشته باشید.
از تلاش برای استدلال با فردی که دچار توهم است خودداری کنید. می‌توانید بگویید که آنچه عزیزتان می‌بیند را نمی‌بینید، اما برخی افراد آرامش بیشتری می‌یابند اگر آنچه فرد می‌بیند را تأیید کنید تا استرس کاهش یابد. برای مثال، اگر فرد یک سگ در اتاق می‌بیند، ممکن است گفتن «من سگ را بیرون می‌برم» مفیدتر از بحث کردن درباره این باشد که هیچ سگی وجود ندارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر شما یا کسی که می‌شناسید دچار توهم است و از واقعیت جدا شده است، باید در اسرع وقت توسط یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی معاینه شوید. بسیاری از بیماری‌های پزشکی و روانی که می‌توانند باعث توهم شوند، ممکن است به سرعت به شرایط اضطراری تبدیل شوند. فردی که دچار توهم است نباید تنها بماند.
سخن آخر
برای افرادی که توهم را تجربه می‌کنند، مهم است که درباره آن‌ها با خانواده و تیم مراقبت‌های بهداشتی خود صحبت کنند. توهمات با درمان قابل مدیریت هستند و اگر درمان نشوند، می‌توانند نگران‌کننده یا خطرناک شوند. تمام علائم احتمالی را با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در میان بگذارید، مهم نیست که چقدر جزئی یا عجیب به نظر می‌رسند. توهمات می‌توانند باعث احساس عصبانیت، پارانویا و ترس شوند، بنابراین مهم است که با کسی که به او اعتماد دارید باشید و صحبت کنید همچنین میتوانی روانشناس مورد اعتمادتو در کلینیک آنلاین روان هاب پیداش کنی و وقت مشاورتو رزرو کنی.
